Choroba afektywna dwubiegunowa – jak wpływa na życie chorego i jego bliskich?
Sinead O`Connor zmarła 26 lipca tego roku. Irlandzka piosenkarka w 2007 roku w programie Oprah Winfrey przyznała, że została u niej rozpoznana choroba afektywna dwubiegunowa. Dalsza diagnostyka wykazała, że artystka zmagała się też z zaburzeniem osobowości borderline, zespołem stresu pourazowego oraz agorafobią. Śmierć Sinead O`Connor przyczyniła się do dyskusji o chorobie afektywnej dwubiegunowej. Co warto o niej wiedzieć? Jak ChAD wpływa na życie chorego i jego bliskich?

Czym charakteryzują się zaburzenia afektywne dwubiegunowe?
Istnieją przesłanki, które wskazują na podłoże genetyczne ChAD. Choroba zazwyczaj manifestuje się po raz pierwszy po 30. roku życia. Epizody depresji, czyli obniżenia nastroju, przeplatają się z okresami manii (nadmiernego pobudzenia i euforii). Fazy te mogą następować po sobie kilka razy w ciągu dnia, zazwyczaj jednak pojawiają się rzadziej, np. raz lub kilka razy w ciągu roku. Okres między nimi obejmuje remisję objawów. Chory nie boryka się wówczas z depresją ani z manią. Funkcjonuje normalnie – pracuje, uczy się i podtrzymuje relacje z innymi ludźmi.

Zaburzenia w syntezie neuroprzekaźników – biochemiczne podłoże ChAD
Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej obejmują zaburzenia w syntezie neuroprzekaźników. Epizody depresyjne wynikają ze spadku stężenia serotoniny, co prowadzi do obniżenia nastroju. Manii, czyli okresowi euforii i nadaktywności psychoruchowej, towarzyszy podwyższony poziom dopaminy i noradrenaliny.

Na czym opiera się leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej?
Obecnie choroba afektywna dwubiegunowa jest nieuleczalna. Istnieją leki, które normalizują nastrój i tym samym niwelują dokuczliwe objawy. Niestety, zaburzenia afektywne dwubiegunowe charakteryzują się wysoką skłonnością do nawrotów. Ich leczenie nie może być przerywane, nawet przy złagodzeniu symptomów. Przebiega pod ścisłą kontrolą lekarza. Psychiatra po przeprowadzeniu diagnostyki dobiera leki normotymiczne. Leczenie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych opiera się na:
● solach litu;

● kwasie walproinowym;

● karbamazepinie;

● lamotryginie;

● aripiprazolu;

● olanzapinie.

Psychiatrzy nie podają pacjentom, u których zdiagnozowano ChAD, leków antydepresyjnych, w tym inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. Po pierwsze, są one nieskuteczne. Po drugie, ich przyjmowanie może nasilać objawy manii. Stan euforii i silnego pobudzenia psychoruchowego często zagraża pacjentowi. Współpraca z nim jest utrudniona, zazwyczaj odmawia on przyjmowania leków. Wymaga to objęcia go hospitalizacją w celu złagodzenia symptomów manii.

Jak choroba afektywna dwubiegunowa wpływa na życie chorego?
Zarówno stany depresyjne, jak i maniakalne wyłączają chorych z normalnego funkcjonowania. Nie pozwalają pracować i uczyć się. Odbijają się niekorzystnie na życiu rodzinnym i towarzyskim. Choroba afektywna dwubiegunowa zazwyczaj daje się we znaki między 20. a 30. rokiem życia. Wiele osób zakłada wówczas rodziny, wychowuje dzieci i robi karierę zawodową. ChAD sabotuje ich wysiłki, zwłaszcza gdy okres remisji jest stosunkowo krótki.

Czym charakteryzują się epizody depresyjne?
Epizody depresyjne różnią się przebiegiem od maniakalnych. Obniżony nastrój manifestuje się poprzez brak energii do działania i silne zmęczenie. Chory często nie ma sił, by wykonać codzienne czynności takie jak mycie, przygotowywanie posiłków i zakupy. Cierpi na nadmierną senność lub budzi się w środku nocy. Obserwuje się u niego obniżone poczucie własnej wartości i zanik popędu seksualnego. Unika spotkań towarzyskich i nie wychodzi do pracy. Epizody depresyjne niekiedy idą w parze z myślami samobójczymi.

Co wyróżnia epizody maniakalne?
Epizody maniakalne znajdują się na przeciwległym biegunie. Chory tryska energią i dobrym nastrojem. Reprezentuje zawyżone poczucie własnej wartości i nawiązuje znajomości z przypadkowymi ludźmi. Wierzy, że jest kimś wyjątkowym, niekiedy wręcz uważa się za wcielenie znanych postaci. Nie potrafi racjonalnie ocenić sytuacji. Cechuje go nadmierny optymizm, przez co podejmuje nierozważne decyzje. Zaciąga pożyczki, wchodzi w interesy z podejrzanymi ludźmi, nie sprawdzając ich. Wykazuje zwiększoną skłonność do ryzyka oraz do sięgania po używki takie jak narkotyki i alkohol. Silne libido nierzadko przyczynia się do uprawiania przygodnego seksu bez zabezpieczenia. Epizody maniakalne manifestują się także poprzez gonitwę myśli, potok słów, pomiędzy którymi trudno doszukać się sensu. Chory zazwyczaj nie dostrzega żadnego problemu, ponieważ czuje się wyśmienicie. Mania prowadzi do tego, że zaniedbuje regularne posiłki i nawadnianie organizmu.

Jak zaburzenia afektywne dwubiegunowe (cyklofrenia) rzutują na życie całej rodziny?
Epizody depresyjne i maniakalne skutkują zaniedbaniem relacji z najbliższymi. Zdarza się, że chory przyprowadza do domu swoich nowych znajomych, a nawet oferuje niektórym z nich nocleg. Niekiedy zaciąga nieprzemyślane pożyczki, które później spłacają jego krewni. W okresach manii rozkręca kolejne biznesy, nie analizując uprzednio wszystkich potencjalnych zagrożeń. Skutkuje to tym, że wiele z nich okazuje się stratą pieniędzy. Przypadkowe kontakty seksualne, jakie podejmuje, zwiększają ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Skłonność do ryzyka prowadzi do uczestnictwa w nielegalnych wyścigach i uzależnienia od hazardu. Nadpobudliwość psychoruchowa w okresach maniakalnych mocno obciąża bliskich chorego.

Życie z osobą dotkniętą ChAD jest bardzo trudne. Huśtawka emocjonalna wyczerpuje bliskich chorego, który wymaga uwagi i opieki. Krewni pilnują, aby regularnie jadł i pił. Przy stanach depresyjnych pojawia się spadek apetytu. Mania z kolei odciąga uwagę chorego od zwykłych, codziennych czynności, w tym spożywania posiłków. Rodzina stoi na straży finansów chorego. Dokłada wszelkich starań, aby ten nie zaciągał pożyczek i nie wchodził w podejrzane interesy. Krewni często boją się o bezpieczeństwo osób cierpiących na zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Zdają sobie bowiem sprawę z ich skłonności do ryzyka.

Psychoterapia w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych – rola psychoedukacji
Godnym uwagi rozwiązaniem jest psychoterapia. Pomaga choremu i jego bliskim. W przypadku osób cierpiących na ChAD podtrzymuje chęć przyjmowania leków zgodnie z rekomendacjami psychiatry. Farmakoterapia normalizująca nastrój pozwala żyć względnie normalnie. Niestety, wielu chorych odstawia leki, gdy tylko poczuje się lepiej. Problem wówczas powraca. Leczenie zaburzeń afektywnych wymaga silnej motywacji, którą podnieść może psychoedukacja. Wyposaża ona pacjenta w przydatne narzędzia, które wspierają regulację nastroju. Jednocześnie uczy odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Ponadto psychoterapia w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych pomaga pacjentowi uporać się z problemami, do których przyczynia się ChAD.

Psychoterapia rodzinna – wsparcie dla bliskich osób cierpiących na ChAD
Psychoterapia stanowi nieocenione wsparcie dla bliskich osób, które cierpią na ChAD. Z jednej strony zajmują się chorym, który raz nie ma sił, by wstać z łóżka, a kiedy indziej roznosi go energia. Jej nadmiar sprawia, że chce zakładać nieprzemyślane biznesy i finansować je z zaciągniętych pożyczek. Z drugiej strony społeczeństwo wciąż postrzega chorobę afektywną dwubiegunową jako stygmatyzującą całą rodzinę. Na szczęście to się zmienia, bo coraz więcej osób publicznych, podobnie jak Sinead O`Connor, przyznaje się do zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Bliscy często czują się emocjonalnie wyczerpani. Potrzebują profesjonalnego wsparcia psychologicznego. Uczą się, jak radzić sobie z krytyką otoczenia, wahaniami nastroju chorego i jak przestać się obwiniać o brak sił. Przedłużająca się opieka prowadzi do rozwoju depresji i stanów lękowych. Niezwykle ważną rolę odgrywa otoczenie rodziny chorego profesjonalną opieką. Psychoterapia wyposaży jego krewnych w przydatne narzędzia i podniesie ich komfort życia.

Bibliografia:
1.
Burns S.; Sinead O`Connor: acclaimed Dublin singer, dies aged 56; The Irish Times

2. Fast J.A., Preston J.D.; Kochając osobę z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi: poradnik dla bliskich; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2019

3. Kotlarek M.; Choroba afektywna dwubiegunowa, czyli ze skrajności w skrajność; Sensus, 2022

4. Ramirez Basco M., Rush A.J.; Zaburzenia afektywne dwubiegunowe: terapia poznawczo-behawioralna; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2007

5. Vivinetto G.; Sinead O`Connor Talks Infamous SNL Performance and Being Crazy; NBC10 Philadelphia, NBCUniversal Media